motus stellarum retardantur C

1) замедлять, задерживать (aliquem in viā C; equum Ap); med.-pass. отставать, замедляться ( motus stellarum retardantur C)

2) удерживать, мешать ( aliquem ab aliquā re C)

re-tardo, āvī, ātum, āre, verzögern, zurückhalten, aufhalten, I) eig.: alqm in via, Cic.: inundationibus Tiberis retardatus, Suet.: mulierum menses retardati, Plin. – refl., tum antecedendo, tum retardando, Zurückbleiben, Cic. – medial, motus stellarum retardantur, die Sterne bewegen sich langsam, Cic. – II) übtr., aufhalten, hemmen, hindern, impetus hostium, Cic.: illius animos atque impetus, Cic.: alqm a scribendo, Cic., a scribendi studio, Plin. ep.

in-cito, āvī, ātum, āre, in rasche Bewegung setzen, antreiben, anregen, I) eig. u. übtr.: A) eig. (Ggstz. tardare), equos, Caes.: hastas, Val. Flacc.: naves remis, Caes.: currentem, s. curro (Bd. 1. S. 1839). – refl. se incitare u. medial incitari, sich in schnelle Bewegung setzen, seinen Lauf beschleunigen, alii ex castris sese incitant, stürzen aus usw., Caes.: ex alto se aestus incitat, dringt heran, Caes. – stellarum motus tum incitantur, tum retardantur, Cic. – B) übtr., erregen, aufregen, antreiben, anspornen, anstacheln, anfeuern, reizen, anreizen (Ggstz. reprimere, refrenare, languefacere), 1) im allg.: alcis animum (Ggstz. sedare, lenire), Cic.: studium, Cic.: sitim, Ov.: suos sensus voluptarios omnes, Cic.: incitatā illā suā vecordi mente, in heftiger Aufregung seines wahnsinnigen Geistes, Cic. – alqm cupiditate imitandi, Cic.: alqm ad studium, Cic.: ad id bellum, Caes.: his vocibus in se dictatorem, Liv. – 2) insbes.: a) divinatorisch anregen, begeistern, Pythiam, Cic.: quasi mente incitati, Cic. – b) feindlich aufregen, reizen, aufreizen, aufbringen, alqm in alqm, Cic., od. contra alqm, Hirt. b. G.: civitas ob eam rem incitata, Caes. – II) prägn., wachsen machen, vergrößern, A) eig.: 1) im allg.: amnis hibernus incitatus pluviis, Liv. 44, 8, 6. – 2) insbes., als t. t. des Landbaus = das Wachstum eines Baumes befördern,

————

einen Baum treiben, vitem, Colum. u. Pallad. – B) übtr.: a) steigern, eloquendi celeritatem, Cic.: poenas, verschärfen, Tac. – b) Passiv incitari, lebhafter werden (v. Farben), Ggstz. relanguescere, Sen. nat. qu. 1, 3, 13.

in-cĭto, āvi, ātum, 1, v. a., to set in rapid motion, to hasten, urge forwards; and with se, to put one ' s self in rapid motion, to hasten, rush (freq. and class.).

Lit.

In gen.:

vehementius equos incitare,

Caes. B. C. 2, 41, 4:

saxa per pronum,

Sall. H. 3, 22 Dietsch:

hastas,

Val. Fl. 1, 409:

stellarum motus tum incitantur, tum retardantur,

Cic. N. D. 2, 40, 103:

naves longas remis,

Caes. B. G. 4, 25, 1; cf.:

lintres magno sonitu remorum incitatae,

id. ib. 7, 60, 4:

navigio remis incitato,

id. ib. 3, 14, 6:

alii ex castris sese incitant,

sally out, id. B. C. 2, 14, 3; cf.:

cum ex alto se aestus incitavisset,

had rushed in, id. B. G. 3, 12, 1; and:

quo major vis aquae se incitavisset,

id. ib. 4, 17, 7: duabus ex partibus sese (naves) in eam (navem) incitaverant, id. B. C. 2, 6, 4; cf. id. ib. 3, 24, 3.—Prov.: incitare currentem, to spur a willing horse, i. e. to urge a person who does not need urging, Cic. Phil. 3, 8, 19; cf. id. Q. Fr. 1, 1, 16; v. curro.—

In partic., to cause to grow larger, i. e. to augment, increase, to promote the growth of (not ante-Aug.; cf.

excito, I. B.): hibernis (Enipeus amnis) incitatus pluviis,

swollen, Liv. 44, 8, 6:

frequentibus fossuris terra permiscetur, ut incitari vitis possit,

Col. 4, 22, 3; 4, 33. fin.; 3, 21, 7.—

Trop., to incite, encourage, stimulate, rouse, excite, spur on.

In gen.:

aliquem imitandi cupiditate,

Cic. Brut. 92, 317:

quibus (causis) mentes aut incitantur aut reflectuntur,

id. de Or. 1, 32, 53:

animos, opp. sedare,

id. Or. 19, 63:

ipsum ingenium diligentia etiam ex tarditate incitat,

id. ib. 2, 35, 147:

quorum studio legendi meum scribendi studium in dies incitatur,

id. Div. 2, 2, 5:

quamquam ea incitatur in civitate ratio vivendi,

id. de Or. 3, 60, 226:

stultas cogitationes,

Hirt. B. G. 8, 10, 4:

quoniam ad hanc voluntatem ipsius naturae stimulis incitamur,

Cic. Rep. 1, 2 fin.; cf.:

juvenes ad studium et ad laborem,

id. de Or. 1, 61, 262:

aliquem ad servandum genus hominum,

id. Fin. 3, 20, 66:

multa Caesarem ad id bellum incitabant,

Caes. B. G. 3, 10, 1:

aliquem ad bellum atque arma,

Liv. 1, 27, 3:

aliquem ad amplissimam spem,

Suet. Caes. 7:

cujus voluptatis avidae libidines temere et effrenate ad potiundum incitarentur,

Cic. de Sen. 12, 39:

incitabant (animum ferocem) praeterea conrupti civitatis mores,

Sall. C. 5, 8:

cum tibia lumbos incitat,

Juv. 6, 315. —

In partic.

To inspire. nam terrae vis Pythiam Delphis incitabat, naturae Sibyllam, Cic. Div. 1, 36, 79:

mente incitati,

id. Ac. 2, 5, 14; id. Cat. 63, 93.—

In a bad sense, to excite, arouse, stir up:

neque enim desunt, qui istos in me atque in optimum quemque incitent,

Cic. Fl. 28, 66; cf. id. Fam. 12, 2, 1:

et consules senatum in tribunum et tribunus populum in consules incitabat,

Liv. 4, 2, 1:

his vocibus cum in se magis incitarent dictatorem,

id. 8, 33, 1:

opifices facile contra vos incitabuntur,

Cic. Ac. 2, 47, 144 (shortly before, concitentur); Hirt. B. G. 8, 35 fin.:

milites nostri pristini diei perfidiā incitati,

Caes. B. G. 4, 14, 3:

civitas ob eam rem incitata,

id. ib. 1, 4:

judices,

Quint. 6, 4, 10.—

(Acc. to I. B.) To augment, increase, enhance:

consuetudo exercitatioque et intellegendi prudentiam acuit et eloquendi celeritatem incitat,

Cic. de Or. 1, 20, 90; so,

caelibum poenas,

Tac. A. 3, 25.—Hence, incĭtātus, a, um, P. a. (set in rapid motion; hence), swiftly running, flowing, sailing, flying, etc.; in gen., rapid, swift.

Lit.:

imperator equo incitato se in hostes immittens,

at full speed, Cic. N. D. 3, 6, 15:

equo incitato,

Caes. B. G. 4, 12 fin. (for which: citato equo;

v. cito): milites cursu incitato in summo colle ab hostibus conspiciebantur,

advancing rapidly, id. ib. 2, 26, 3; cf.

in the foll. B.: mundi incitatissima conversio,

Cic. Rep. 6, 18 (shortly before: conversio concitatior).—

Trop.:

cursus in oratione incitatior,

Cic. Or. 59, 201; cf.

so of speech: Herodotus sine ullis salebris quasi sedatus amnis fluit: Thucydides incitatior fertur,

id. ib. 12, 39.— Adv.: incĭtātē (acc. to B.), of speech, quickly, rapidly, violently:

fluit incitatius,

Cic. Or. 63, 212:

quod incitatius feratur (locutio),

id. ib. 20, 67.

rĕ-tardo, āvi, ātum, 1, v. a. and n.

Act., to keep back, hinder, delay, detain, impede, retard (class.; a favorite word with Cic., esp. in the trop. signif.; syn. moror).

Lit.:

quarum (stellarum vagarum) motus tum incitantur, tum retardantur, saepe etiam insistunt,

Cic. N. D. 2, 40, 103:

aliquem in viā,

id. Phil. 10, 5, 11:

itinere devio per ignorantiam locorum retardati,

Suet. Galb. 20:

flumina retardant equos,

Verg. G. 3, 253:

boves retinere ac retardare,

Col. 2, 2, 26:

instantia ora retardat Cuspide praetentā,

Ov. M. 3, 82:

te metuunt nuper Virgines nuptae, tua ne retardet Aura maritos,

Hor. C. 2, 8, 23:

inundationibus Tiberis retardatus,

Suet. Oth. 8:

mulierum mensibus retardatis,

Plin. 21, 21, 89, § 156. — Absol.:

eae res, quae ceteros remorari solent, non retardarunt,

Cic. Imp. Pomp. 14, 40; Suet. Caes. 34.—

Trop.:

impetus hostium repressos esse intellegunt ac retardatos,

Cic. Imp. Pomp. 5, 13:

impetum, Auct. B. Afr. 68: illius animos atque impetus,

Cic. Div. in Caecil. 11, 33:

celeritatem persequendi,

id. Imp. Pomp. 9, 22:

loquacitatem,

id. Vatin. 1, 2:

animos testium,

id. Verr. 2, 1, 6, § 17:

consuetudinem,

id. Sest. 31, 67:

auxilium,

id. Pis. 31, 77:

aliquem a scribendo,

id. Fam. 5, 17, 1; cf.:

aliquem ab alicujus tempore aut commodo,

id. Arch. 6. 12; Suet. Caes. 59:

Tigranem Asiae minitantem,

Cic. Imp. Pomp. 15, 45:

ergo non aetas quemquam, non valetudo, non sexus retardavit, quominus, etc.,

Plin. Pan. 22, 2:

mea te fortuna retardat,

Ov. Tr. 3, 7, 21:

incepta,

Sil. 1, 478:

invidia retardat sceptra,

id. 11, 609.— Absol.:

ad quem (agrum) fruendum non modo non retardat, verum etiam invitat atque allectat senectus,

Cic. Sen. 16, 57.—

Neutr., to tarry, remain behind, delay:

in quo cursu (stella Saturni) multa mirabiliter efficiens, tum antecedendo, tum retardando, tum, etc.,

Cic. N. D. 2, 20, 52.